schrijver/dichter/componist/tekenaar Frank de Zanger

EEN SCHRIJVER GAAT WEER SCHRIJVEN 2

Welke rol speelt de Environmental officer?

Mijn archief zal één van mijn bronnen zijn voor het schrijven van een roman, waarvan het verhaal zich afspeelt op een cruiseschip. Ik zit er nu tot over mijn oren in en wil gelijk het een en ander kwijt dat ik weer heb opgerakeld. Het is duidelijk dat de environmental officer een rol gaat spelen in het verhaal. En ja, dat komt natuurlijk omdat ik zelf environmental officer ben geweest op cruiseschepen. Maar, hoe kwam ik op die positie in een maritieme omgeving?

Hoe word je environmental officer op een cruiseschip? Zo ver ik weet zijn er geen officiële opleidingen om het milieu op schepen te managen. Het zijn meest ervaren scheepswerktuigkundigen (engineering officers) – méér dan stuurlieden (deck officers) – die een interne opleiding volgen, bij de rederij waarvoor ze werken, om de milieuproblematiek op schepen onder de knie te krijgen. Het vak is als het ware ontstaan uit de noodzaak om op schepen de milieuaspecten te kunnen beheren.

De maritieme regelgeving op het gebied van milieu is in de loop der jaren streng geworden. Het is nog niet zo heel lang geleden dat alles wat ze konden missen op een schip over boord werd gezet. Afgewerkte olie, of olie gelekt uit motoren of hydraulische systemen, werd lange tijd zonder meer overboord gepompt. De zee, de natuur, was wel in staat om het allemaal af te breken! Door voortschrijdend inzicht is daar gelukkig een eind aan gekomen. Hoge boetes – en dan moet je denken aan miljoenen dollars – werden door de bevoegde autoriteiten uitgedeeld aan rederijen die de regels aan hun laars lapten. Gelekte, of overboord gepompte, olie (oil spills) konden ook steeds beter worden opgespoord vanuit vliegtuigen en met behulp van satellieten. Hoog tijd voor de rederijen, die zichzelf serieus namen, om de bakens te verzetten en mensen aan boord te nemen die het milieu op de schepen gingen beheren. Het moet omstreeks het jaar 2000 zijn geweest dat in ieder geval de Holland America Line de nieuwe functie van environmental officer  introduceerde. Het is dus een relatief ‘nieuw’ beroep.

De opleidingen voor maritiem officier (stuurman, of scheepswerktuigkundige), zoals in Amsterdam en Rotterdam op de Hoge Scholen wordt gegeven, leiden dus niet op voor environmental officer. Dat moet je als maritiem officier zien te worden door je ervaring te gebruiken en door het volgen van specifieke milieucursussen.

Wat doet een environmental officer?

Ik moet eigenkijk zeggen: wat deed een environmental officer omstreeks 2005 op een cruiseschip? Want ik weet niet in hoeverre zijn taken zijn gewijzigd. Ik vermoed dat zijn takenpakket nog ongeveer hetzelfde is. Ik schrijf ‘zijn’, want in de tijd dat ik aan boord was heb ik in ieder geval bij de Holland America Line geen vrouwelijke environmental officers meegemaakt. Misschien is dat nu wel veranderd.  

Dat managen van het milieu op schepen is een veelomvattende taak. Het behelst alle aspecten aan boord die met milieu te maken hebben, inclusief de immense administratieve rompslomp die er aan vast zit, zoals controle op naleving van de (steeds strengere) milieuregels aan boord, proberen te voorkomen dat er olie overboord gaat (o.a. controle van verzegelde kleppen), controle op wat nog wel overboord mag (denk aan etensresten) en hoeveel mijl uit de kust dat is toegestaan, uitzoeken voor de stuurlieden wat de milieuregels zijn in de havens waar ze binnenvaren (iedere haven weer andere regels), toezicht op verwijdering in havens van chemisch afval, toezicht op het bunkeren van olie, het nemen van monsters van afvalstromen voor chemische analyse, controle van logbooks, gecompliceerde controle-berekeningen maken voor de directie op het hoofdkantoor, het faciliteren van environmental audits, het opstellen van o.a. kwartaalrapporten, specifieke milieucursussen geven aan de staf aan boord (inclusief de kapitein), stafvergaderingen bijwonen, het leiden van milieucomité-vergaderingen aan boord, en het geven van presentaties voor de passagiers over het milieu aan boord. Het is natuurlijk veel meer dan wat ik net heb beschreven. Het hield me goed van de straat … eh  van het dek. Zeker de eerste tijd; tot de routine erin begon te sluipen. Een environmental officer heeft een eigen ruimte voorzien van computer etc., eigen administratie, en directe communicatie met de brug en de machinekamer.

Environmental officer: een nieuwe functie aan boord

De introductie van de nieuwe positie van environmental officer aan boord heeft wel wat teweeg gebracht, want hij werd zonder meer toegevoegd aan de staf van het schip. Meer dan 100 jaar zijn de kapitein, de eerste stuurman (chief officer), de hoofdwerktuigkundige (chief engineer) én de hotelmanager de baas geweest op cruiseschepen. En dan komt ineens de environmental officer erbij met overeenkomstige privileges! En daarbij komt, de environmental officer verschijnt aan boord om allerlei zaken te controleren, een watchdog! En wie wil er nu gecontroleerd worden? Zeker niet als je voorheen de kleppen openzette om overtollige olie weg te sluizen.

De ervaren scheepswerktuigkundigen, die via specifieke cursussen environmental officer werden, zijn in het begin door hun ‘oude’ collega’s wantrouwend bekeken. Je ging je ‘eigen soort’ op de vingers kijken.

Kapiteins van de oude stempel vonden het ook maar niets. Hun hegemonie werd door deze indringer aangetast. Kapiteins, die met hun tijd meegingen – of gewoon eens goed nadachten – waren wél blij met de komst van het nieuwe staflid, want hij ging er voor zorgen dat de kapitein uit de shit bleef. Voor hen een kopzorg minder aan boord!

Hoe werd ík environmental officer?

Maar goed, hoe kwam ík aan boord als environmental officer – als niet maritiem geschoolde – met mijn achtergrond als fysische geograaf/ hydrogeoloog/ milieukundige? Het kwam omdat de directie van de Holland America Line had besloten om de functie van environmental officer – als experiment, waarschijnlijk om het spanningsveld aan boord te verbeteren – open te stellen voor milieukundigen uit andere disciplines.

En als je dan een neef hebt die stuurman is bij de Holland America line en je bent aan het zeilen op het IJsselmeer en bij een borrel vraag je je neef of de Holland America Line niet wat milieuwerk kan leveren voor een zelfstandig milieuconsultant, dan is de basis gelegd. Mijn neef ging informeren en het bleek dat ze al voorzien waren van milieuconsultants voor de maatschappij, maar ze hadden wel recentelijk de positie van environmental officer opengesteld voor deskundigen uit andere hoek. Er volgde een e-mailuitwisseling, een sollicitatiegesprek in Rotterdam, een uitnodiging voor een korte cursus in Seattle, een eerste aanmonstering op de Statendam – waarop ik een interne opleiding volgde van 2 maanden – en mijn nieuwe job als ‘environmental officer’ bij de Holland America Line was een feit.

Ik was hiermee niet de environmental officer die zijn oud-collega’s op de vingers ging kijken, ik was nieuw, neutraal. Maar er speelde toch weer wat anders: want hoe komt zo iemand van buiten af ineens in de positie van staff officer, zonder het hele traject te volgen van 4th, 3rd, 2nd, naar 1st officer? Dat werd niet goed begrepen door degenen die niet beseften dat je die positie alleen kon krijgen als je als milieukundige al een jaar of 25 ervaring had opgedaan. Ik moet zeggen, het viel allemaal mee aan boord. Het hangt sterk af van hoe je je opstelt. Ben je controller of facilitator?

Bij de meeste kapiteins werd ik welkom geheten aan boord, maar ik heb er een paar meegemaakt die de nieuwkomer met argwaan bekeken. Toch een pottenkijker aan boord! En wél even staf officier geworden, en … misschien het ergste: als het nodig is kan de environmental officer reglementair de kapitein overrulen. Ongehoord! Dat is in geen honderd jaar voorgekomen dat een kapitein aan boord overruled kan worden! Ik heb het nooit hoeven doen, de kapitein overrulen, maar dat komt omdat geen kapitein tegenwoordig meer de kraan openzet om afgewerkte olie overboord te zetten.

Maar er kwam nóg iets bij: de environmental officer heeft een dagtaak. Hij is de enige officier die niet ’s avonds of ’s nachts er uit moet voor allerlei taken. En dan wordt er óók nog van hem verwacht dat hij zich laat zien aan de passagiers en duidelijk maakt dat het milieu serieus wordt genomen aan boord. En als die environmental officer dat ook nog leuk vindt en als hij dan óók nog wel eens wordt aangezien voor de kapitein … ja voor sommige gezagvoerders was dat te veel.

Er was een tijd …

Dat ongeveer 30 jaar geleden werkelijk alles op cruiseschepen overboord ging, heb ik met eigen ogen kunnen zien. Het is een bizar verhaal, maar in 1985 heb ik al op een voormalig schip van de Holland America Line – maar varend onder Poolse vlag en omgedoopt in een koninklijke naam – de oversteek gemaakt van Montreal via IJsland en Londen naar Rotterdam. Hoe ik op dat schip terecht kwam, zal ik in één van mijn volgende posts uit de doeken doen.

Frank de Zanger

27-11-2021

* * *

Romans/eBoeken/Luisterboeken van Frank de Zanger zijn te verkrijgen/bestellen bij uw boekhandel en bij de webwinkels. Zie Uitgeverij Tournesol: http://www.tournesol.nl ; email: info@tournesol.nl